Предыдущая страница реферата | 1  2  3  4  5  6  7  8  9  10  11 | Следующая страница реферата

Сярод асноўных задач працы трэба вылучыць наступныя:

1. Раскрыццё семантыкі традыцыйнай хаты-жылля ў філасофіі прашчураў, якая выявілася ў вуснай народнай творчасці.

2. Адлюстраванне працэсу фалькларызацыі культуры.

3. Увасабленне ідэі Радзімы ў вобразе хаты ў беларускім выяўленчым мастацтве 19 стагоддзя.

4. Раскрыццё шматбаковага характара вобразу дома-хаты ў творчасці

Янкі Купалы.

ІІ. ХАТА Ў СІСТЭМЕ ТРАДЫЦЫЙНЫХ КАШТОЎНАСЦЯЎ

2.1. КАСМАЛОГІЯ.

У архаічнай свядомасці кожнае жытло надавала прасторавы сэнс, аддзяляла чалавека ад космаса. У доме як бы суіснавалі чалавек і Сусвет, унутраннае і вонкавае, таму станавіліся магчымымі перакадзіроўкі паміж часткамі чалавечага цела, элементамі космасу і дэталямі хаты.

У семантыцы традыцыйнай хаты ў значнай ступені закансервавалася ўзаемная праекцыя макра- і мікракосмасу, а ў нормах структуравання адбіліся ўяўленні пра арганізацыю ўласнага свету і спосабы арыентаціі ў ім, што знайшло праяву ў суаднясенні адзначанных элементаў жытла з асноўнымі параметрамі карціны свету[4;17]. Так, своеасаблівай воссю жытла выступае дыяганаль кут-печ, якая адным канцом (чырвоны кут) паказвае на святло, усход, божы бок, а другім канцом (печ) – на захад, цемру і да т.п.

Аснова, падмурак хаты асэнсоўваліся як ніжні свет, падзем’е, “той” свет, а дах, вышкі – як верх, неба, крона, купал, што часам сімвалізаваўся з вобразам нябеснага агню.

Уяўленні пра верхні і ніжні свет у старажытнасці зліваліся ў адзін непадзельны семантычны комплекс, які палягаў у кантамінацыі верху і нізу.
Магчыма, падобнае сумяшчэнне ўвасобілася ў цэнтральным пячным слупе, недзе нават ў выглядзе антрапаморфнага ідала, з якім самым цесным чынам былі звязаны ўяўленні аб бостве-продку.

Для традыцыйных грамадстваў характэрна супрацьпастауленне паміж тэрыторыяй пражывання (гэта наш свет, космас) і невядомай, няпэўнай прасторай, якая набывала ўсе рысы хаосу. Чалавек імкнуўся жыць толькі ў цалкам арганізаваным свеце, у космасе, і таму будаванне для сябе жытла, размяшчэнне на пэўнай тэрыторыі прыпадаблялася стварэнню свету.

Відаць, адным з першых актаў абжывання прасторы станавілася яе адмежаванне, вылучэнне “свайго” локуса, за межамі якога заставаўся “той” свет.

Так уласна сцены, дах, вокны становяцца першымі граніцамі, межамі паміж асвоеным і неасвоеным, паміж “сваім” і “чужым”. Аднак гэта яшчэ не азначала, што вылучаная прастора і яе элементы набывалі цалкам станоўчыя характарыстыкі. Заўважым, што практычна кожная адзінка традыцыйнага жытла захоўвала рысы “чужога”, варожага, дэманічнага, не ўласцівага чалавеку.
Толькі ад часоў прыняцця хрысціянства пераважна станоўчым локусам становіцца кут з бажніцамі.

Значную ролю ў семантызацыі жыллёвай прасторы і яе элементаў грае традыцыйны інтэр’ер сялянскай хаты. Ля ўваходу размяшчалася печ, ля якой знаходзіўся качарэжнік, дзе туліўся пячны рыштунак: качарга, чанняла, вілкі ды іншае. Таму рытуальнае функцыянаванне і семіятычны статус гэтых прыладаў вызначаўся галоўным чынам семантыкай самой печы.

Супраць печы каля ўваходу размяшчаўся гаспадарчы кут (“бабін кут”), дзе стаялі вёдры, кадушкі, а на сцяне вісела паліца з посудам і лыжачнік. У некаторых мясцінах чалеснікі выходзілі ў сенцы, істопку, куды выносіліся пячныя прылады, частку посуду ды іншыя рэчы хатняга ўжытку. Істопка лічылася пераважна “жаночым” памяшканнем, таму і яе начынне, посуд атрымлівалі сімволіку нізу, жаночага пачатку[4;18].

Семантыка жыллёвай прасторы, семіянтычныя характарыстыкі хатняга начыння прачытваюцца ў кантэксце традыцыйнага рытуальнага сцэнарыя жыцця чалавека. Акрамя таго, семантызацыя элементаў хатняга ўжытку адлюстроўвае разуменне архаічным чалавекам структуры карціны свету.

2.2. ХАТА Ў ФІЛАСОФІІ ПРАШЧУРАЎ.

Трэба адзначыць тое, што нашы прашчуры мелі сваю філасофію жылля, якая адлюстроўвалася ў розных абрадах, звычаях, павер’ях.

У народным уяўленні здаўна прасочваецца сувязь паміж пабудовай жытла і будовай сусвету. Хата асэнсоўвалася як частка сусвету і, адначасова, - мадэль сусвету, што можна ўбачыць на дададзеным малюнку:

[pic]

Пра сувязь з кірункамі свету не забываліся і тады, калі арыентавалі хату ў прасторы. Тая сцяна, на якой будуюць вокны, павінна была глядзець ці то на ўсход, ці то на поўдзень, але ніяк не на захад ці поўнач. І гэта абумоўлівалася не толькі патрэбамі асвятлення памяшкання. Дыяганаль покуць
(“чырвоны” кут) – печ і вызначала арыентацыю хаты ў прасторы сусвету. У народзе бытавала нават такое абрадавае дзейства: маці, сын якой быў у салдатах і ад якога даўно не было весткі, брала лусты першага навагодняга хлеба і клала на ноч у чатырох кутах хаты; калі раніцай усе яны цэлыя, то і сын цэлы і здаровы, а калі ж якая знікае, то і сын забіты ў той старане, на якую паказвае кут.

Увесь інтэр’ер хаты адлюстроўваў будову сусвету. Жылая прастора – зямны свет, гарышча – нябёсы. У гэтай структуры ролю самой зямлі, урадлівай глебы выконвала падлога. Таму так распаўсюджана было ў беларусаў абрадавае пасыпанне падлогі зернем. Напрыклад, раніцай Новага года спраўляўся абрад засявання: дзеці хадзілі па вёсцы з торбай, напоўненнай зернем, заходзілі ў хаты і, павітаўшы гаспадароў, імітавалі сяўбу, пасыпаючы падлогу жытам і ячменем, каб сёлета добра ўрадзіла. І на вяселлі пасыпалі зернем падлогу, каб дом ведаў багацце, дабрабыт.

Столь у хаце сімвалізавала неба. Па ім – доўга трымалася ў народным уяўленні – рухалася сонца. Менавіта да столі ў чырвоным куце, што абазначаў усход, святло ў хаце, на Каляды, старажытнае свята павароту сонца на лета, падвешваўся саламяны “павук”, які сімвалізаваў нябеснае свяціла.
Характэрна, што на Красную (Вялікодную) суботу ў хатах усю ноч палілі святло, бо старадаўні Вялікдзень быў святам нябеснага агню, вясновага сонца, а святло ў хаце “вітала” веснавое сонца.

Рекомендуем скачать другие рефераты по теме: готовые рефераты, bestreferat.





Предыдущая страница реферата | 1  2  3  4  5  6  7  8  9  10  11 | Следующая страница реферата